معرفی کتاب "کریدور باریک"
معرفی کتاب "کریدور باریک"
محمدامین مروتی
نام "عجم اوغلو" اهل ترکیه و "جیمز رابینسون" انگلیسی با کتاب"چرا کشورها(ملت ها) شکست می خورند بر سر زبان افتاد. کتاب جدید آن ها با نام "دالان تنگ" (جاده باریک) (2019) هم به شدت مورد توجه قرار گرفته است.
در این کتاب سخن بر سر یافتن بهترین نقطة تعادل بین قدرت جامعه و قدرت ملت است که با نوعی رقابت و تقویت موازی میسر می شود. این نقطة تعادل، دالان تنگ و جادة باریک آزادی نام دارد. در واقع باید سرعت رشد و حرکت جامعه مدنی و دولت باید برابر باشد تا هیچیک از دیگری جا نماند.
این نقطه تعادل را با نموداری می توان نشان داد که محور عمودیش، قدرت و ظرفیت و توان دولت را نشان می دهد و محور افقی اش، توان جامعه مدنی را تا بتوانند پا به پای هم رشد و پیشرفتی خطی را میسر سازند.
این حالت با الهام از کتاب معروف لوئیس کارول(آلیس در سرزمین عجایب) "اثر ملکه سرخ" نامیده شده است. آنجا که آلیس و ملکه سرخ با هم می دوند و آلیس پس از مدتی متوجه می شود از جایش تکان نخورده چون همه دنیا و پدیده های پیرامونی همراه او با همان سرعت دویده اند.
استعاره ی اسطوره ای دیگری که نویسندگان از آن استفاده کرده اند داستان گیل گمش است که پادشاه سومر بود و شهری بی نظیر ساخت که مایه استبداد و استکبارش شد. مردم از دست او به خدا(آنو) پناه بردند و او همزادی به نام انکیدو برای کنترل گیلگمش آفرید. هر چند نهایتا گیل گمش بر او پیروز شد ولی قدرت مطلقه اش را از دست داد و با انکیدو کنار آمد و صلح کرد. در اسطوره های خودمان نیز مثال جمشید و ضحاک، می تواند مورد استناد نویسندگان، قرار گیرد.
نویسندگان منتقد دولت حداقلی لیبرالی هایک هم هستند و می گویند دولت باید پا به پای جامعه مدنی قوی شود تا بتواند خدمات عمومی و تامین اجتماعی و باز توزیعِ عدالت محورِ ثروت را برقرار سازد. هیچ لیبرال افراطی ای هم از بی دولتی دفاع نمی کند. حتی هایک در کتاب "راه بردگی" از تامین حداقل معاش برای هر انسانی دفاع می کند. اما نویسندگان به مداخله حداقلی دولت نقد دارند و به تامین امنیت و حداقل معاش بسنده نمی کنند و می گویند لویاتان مقید هر چه بزرگ تر باشد به نفع جامعه هم هست. دولت باید بتواند مالیات بگیرد، انحصار چاپ اسکناس داشته باشد، امنیت اقتصادی و سیاسی ایجاد کند و الخ.
یکی از دخالت های موثر دولت مقید شکستن"قفس هنجار" هایی است که به دست و پای جامعه پیچیده است. قفس هنجارها در جوامع سنتی امور را رتق و فتق می کنند. مثلا دولت آمریکا قفس هنجارها را درباره نقش زنان شکست. یا پیامبر اسلام (ص)همین کار را در عربستان جاهلی انجام دادند.
فلسفه وجودی دولت:
لیبرال ها از دولت به عنوان شر ضروری یاد می کنند. ولی یکی از بهترین کشف های انسان، دولت است که به نمایندگی ملت عمل می کند. دولت/ملت، امری مربوط به عالم مدرن است. همانطور که هابز می گوید لویاتان یک امر ضروری در طریق رشد جامعه است.
چهار نوع لویاتان :
در واقع چهار نوع لویاتان داریم:
لویاتان مستبد (despotic ieviatan) که تمایل به پس زدن جامعه مدنی دارد. (چین)
لویاتان مفقود که به دور باطل فساد و گردش قدرت در میان جریانات خاص می انجامد. (لبنان)
لویاتان کاغذی که ترکیب بدی های لویاتان مستبد و لویاتان مفقود است. هم ناکارآمد است و هم آلوده به فساد و تبعیض. (سوریه/ عراق)
و لویاتان مقید(در غل و زنجیر=shackhed ieviatan) که توسط جامعه مدنی و قانون تحت پایش و رصد و کنترل قرار دارد. (دموکراسی غربی) زیرا DNA ی لویاتان تمایل به استبداد ذاتی دارد.
نویسندگان به مثال های متعدد از کارکرد این لویاتان ها از دوران "سولون" در 6 قرن قبل از میلاد تا دوران معاصر و نوشته شدن قانون اساسی آمریکا استناد کرده اند. آزادی بردگان در آمریکا تا ائاسط دهه پنجاه قرت نیستم در آمریکا طول کشید. قوانین منع خروج سیاهپوستان از منزل پس از غروب پیش از آن در نیمی از ایالات آمریکا ساری و جاری بود.
دولت رفاه:
بازتوزیع عادلانه ثروت(دولت رفاه) ادامه کار موسسات خیریه است که متکی بر یک لویاتان است و از این نظر کارآمدتر عمل می کند. به همین دلیل همان توجیهاتی که وجود موسسات خیریه را موجه می سازد می تواند حرکت به سوی دولت رفاه را نیز توضیح دهد.
آزادی از و آزادی در:
عقل پشتیبان آزادی لیبرالی(آزادی "از" سلطه دیگران و داشتن سلطه بر جسم و جان و مال خود و داشتن امنیت یا آزادی منفی) و عشق موید آزادی "در" (آزادی مثبت برای حقوق اولیه بشری مانند تحصیل و بهداشت و مسکن و تامین اجتماعی و داشتن شغل و حق اعتراض و رای )
نقش قانون:
جامعه مدنی قوی بیش از هر چیز محتاج قانونمند شدن امور است. از آن طرف "آزادی از" نیز نیازمند دولت و قانونی قوی برای تضمین حقوق فردی و لیبرالی است.
پی نوشت:
به نظرم در نهایت نویسندگان از نوعی دولت رفاه با عبارات و استدلالاتی جدید دفاع کرده اند. مثال هایی که برای لویاتان مقید می آورند نشان می دهد که برای کشورهای غربی چیزی بیش از آنچه موجود است نظر ندارند ولی این کتاب برای کشورهایی مانند لبنان و چین، پیامی دارد مبنی بر تحلیل علل و عواملی که مانع از آن شده است که در کریدور تنگ آزادی قرار گیرند.
منبع: سیاست نامه شماره 13(زمستان 98)